Jakie powinno być stężenie fenyloalaniny u leczonego pacjenta z fenyloketonurią?

Kontrola poziomu fenyloalaniny we krwi

Obecnie nie istnieje leczenie przyczynowe fenyloketonurii, więc uzyskanie prawidłowego rozwoju psychoruchowego oraz w późniejszym wieku - prawidłowego funkcjonowania neuropoznawczego, opiera się na stałej diecie niskofenyloalaninowej. Jest ona uzupełniana preparatami białkozastępczymi bez fenyloalaniny. Celem jest utrzymanie stężeń fenyloalaniny na poziomie niepowodującym uszkodzeń układu nerwowego. Najważniejszym parametrem jest stężenie fenyloalaniny w mózgu, jest ono jednak trudne do zbadania w praktyce. Dlatego stosujemy pośredni parametr, którym jest stężenie fenyloalaniny we krwi, oznaczane za pomocą suchej kropli krwi. Metoda ta jest bezpieczna i łatwa do wykonania, nawet w warunkach domowych. Docelowe wartości fenyloalaniny we krwi zmieniają się w zależności od wieku oraz od stanu fizjologicznego (np. ciąży).

Prawidłowy poziom fenyloalaniny – dolna granica

Fenyloalanina jest aminokwasem wchodzącym w skład białek, również białek naszego organizmu, jest więc niezbędna dla człowieka w celu budowania i naprawy tkanek w dzieciństwie oraz ich naprawy w okresie dorosłym. W celu prawidłowej syntezy naszych białek konieczne jest dostarczenie organizmowi wystarczającej ilości fenyloalaniny. Z tego powodu stężenie fenyloalaniny we krwi nie powinno być zbyt niskie. W przypadku utrzymującego się zbyt niskiego (< 2 mg/dl) stężenia fenyloalaniny, mogą występować następujące objawy: jadłowstręt, apatia, łysienie, zmiany skórne, niedobór wzrostu u dzieci, a nawet śmierć. Należy unikać niepotrzebnych restrykcji żywieniowych. Dolną granicą stężenia fenyloalaniny we krwi jest 2 mg/dl.

Więcej o fenyloalaninie przeczytasz w naszym artykule.

Prawidłowy poziom fenyloalaniny do 12 roku życia

W wieku dziecięcym następuje bardzo szybki wzrost i rozwój organizmu, między innymi układu nerwowego. Rozwijający się układ nerwowy jest szczególnie narażony na negatywny wpływ wysokich stężeń fenyloalaniny. Badania wykazują najsilniejszy związek pomiędzy ilorazem inteligencji pacjentów i stężeniami fenyloalaniny we wczesnym dzieciństwie. Liczne badania oceniające iloraz inteligencji, funkcje wykonawcze, uwagę, szybkość przetwarzania informacji, pamięć i inne parametry, wykazują, że pacjenci, u których stężenia fenyloalaniny w wieku dziecięcym pozostawały poniżej 6 mg/dl wykazują wyniki porównywalne z grupami kontrolnymi i lepsze od pacjentów, u których stężenia były wyższe.

U dzieci do 12. roku życia aktualnie rekomendowane stężenie fenyloalaniny we krwi wynosi 2 – 6 mg/dl.

Sprawdź również: Kalulator PHE, który pomoże kontrolować poziom fenyloalaniny

Prawidłowy poziom fenyloalaniny powyżej 12 roku życia

Po 12. roku życia układ nerwowy jest już mniej podatny na negatywny wpływ wysokich stężeń fenyloalaniny, jednak wysoka hiperfenyloalaninemia nadal jest szkodliwa. Badania wykazują, że poziomy fenyloalaniny średnio powyżej 10 mg/dl powodują zaburzenia substancji białej mózgu, gorsze wyniki w testach neuropoznawczych, zaburzoną mózgową produkcję białek, zwiększony stres oksydacyjny i gorsze samopoczucie. 

Powyżej 12. roku życia i u dorosłych, aktualnie rekomendowane stężenie fenyloalaniny we krwi wynosi 2 – 10.

Prawidłowy poziom fenyloalaniny u kobiet przygotowujących się do ciąży i w ciąży

Ciąża stanowi szczególny okres w życiu kobiety i jest dodatkowym wyzwaniem u pacjentek z fenyloketonurią. Jest aktualnie dobrze udokumentowane, że w razie braku kontroli metabolicznej w czasie ciąży u pacjentek z fenyloketonurią, u ich potomstwa występuje szereg zaburzeń znanych jako zespół fenyloketonurii matczynej (MPKU). Obejmuje on nieodwracalne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, małogłowie, padaczkę, niepełnosprawność intelektualną oraz wady rozwojowe (między innymi wady serca) i dysmorfię twarzy. Zespół fenyloketonurii matczynej jest niezależny od dziedziczenia przez dziecko samej fenyloketonurii. Można uniknąć zespołu fenyloketonurii matczynej - pacjentki z fenyloketonurią mogą urodzić całkowicie zdrowe dzieci pod warunkiem rygorystycznego utrzymywania prawidłowych stężeń fenyloalaniny we krwi w czasie ciąży.

U ssaków płód jest żywiony dzięki tymczasowemu organowi zwanemu łożyskiem. Łożysko „faworyzuje” płód kosztem kobiety i koncentruje składniki żywnościowe w kierunku płodu (gradient łożyskowy), pozwalając na jego prawidłowy wzrost i rozwój nawet w okresach niedoborów żywieniowych. Jeżeli jednak występuje nadmiar fenyloalaniny we krwi matki chorej na fenyloketonurię, to jest on jeszcze 1,5 – 2 razy większy u płodu. U intensywnie rozwijającego się płodu hiperfenyloalaninemia jest szczególnie toksyczna, zwłaszcza w pierwszych tygodniach ciąży, kiedy rozwijają się poszczególne organy. Dlatego bardzo ważne jest, by stężenie fenyloalaniny było utrzymywane na prawidłowym poziomie od samego początku ciąży. Ponieważ duży odsetek ciąż jest nieplanowany, kobiety w wieku rozrodczym, aktywne seksualnie powinny utrzymywać bezpieczne stężenia fenyloalaniny lub stosować skuteczną antykoncepcję. Idealnie, ciąże u pacjentek powinny być planowane, a stężenia fenyloalaniny obniżone do bezpiecznego poziomu przed zajściem w ciążę.

Badania wykazują, że u pacjentek utrzymujących od początku ciąży stężenia fenyloalaniny 2 – 6 mg/dl, u potomstwa nie występuje zespół fenyloketonurii matczynej ani niedobory wagi. Natomiast każdy dodatkowy 1 mg/dl u matki w czasie ciąży skutkuje obniżeniem końcowego ilorazu inteligencji u dziecka o 4,7 punktu. Z kolei zbyt niskie stężenia fenyloalaniny u matki zwiększają ryzyko zbyt wolnego wzrostu płodu i małej wagi urodzeniowej noworodka (co z kolei zwiększa u niego ryzyko w późniejszym wieku cukrzycy, chorób sercowo-naczyniowych i nadciśnienia tętniczego).

Zobacz także: Dieta w ciąży przy fenyloketonurii

U kobiet przygotowujących się do ciąży i w ciąży aktualnie rekomendowane stężenie fenyloalaniny we krwi wynosi 2 – 6 mg/dl.

Reasumując: