Aminokwasy egzogenne - znaczenie i źródła w pożywieniu

Aminokwasy egzogenne to te, których nie jesteśmy w stanie zsyntetyzować samodzielnie. Jednocześnie są one niezbędne do prawidłowej biosyntezy wielu białek organizmu. W związku z tym konieczne jest dostarczenie ich wraz z pożywieniem. Zastanawiasz się, gdzie najlepiej szukać aminokwasów egzogennych? Jakie mają one znaczenie w codziennym żywieniu? Serdecznie zapraszamy do lektury!

Czym są aminokwasy egzogenne?

Aminokwasy ogółem są monomerem białek, czyli z wielu pojedynczych cząsteczek aminokwasów powstają bardziej zaawansowane struktury nazywane białkami.

Aminokwasy białkowe, w tym także aminokwasy egzogenne, to grupa związków chemicznych, budujących struktury komórkowe człowieka. W każdej cząsteczce aminokwasu obecna jest grupa aminowa i karboksylowa.

To, czym wyróżniają się aminokwasy egzogenne to konieczność dostarczenia ich wraz z dietą lub poprzez suplementację. My jako ludzie nie mamy możliwości zsyntetyzować ich wewnątrz organizmu ludzkiego. Warto podkreślić, że to właśnie pełnowartościowa dieta, zasobna także w aminokwasy egzogenne, jest zalecana, a uzupełnienie żywienia poprzez suplementację czy spożywanie żywności wzbogacanej jest polecane dopiero przy braku możliwości dostarczenia niezbędnych składników wraz z dietą.

Rodzaje aminokwasów egzogennych

Do aminokwasów egzogennych należą:

• arginina,
• fenyloalanina,
• histydyna,
• izoleucyna,
• leucyna,
• lizyna,
• metionina,
• treonina,
• tryptofan,
• walina.

Wszystkie te aminokwasy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania i muszą być dostarczone wraz z dietą. Warto poznać je bliżej:

• arginina i histydyna to aminokwasy względnie egzogenne, oznacza to, że są one egzogenne wyłącznie w wybranych sytuacjach, gdy zapotrzebowanie na nie przekracza możliwości syntezy naszego organizmu;
• fenyloalanina mimo iż jest niezbędna do prawidłowej syntezy białek to w przypadku wybranych osób (chorych na fenyloketonurię) jej ilość w pożywieniu musi być ograniczona do minimum; wynika to braku całkowitej lub częściowej zdolności do metabolizmu tego aminokwasu;
• izoleucyna, leucyna i walina to aminokwasy często spotykane w suplementach dla sportowców, gdyż w praktyce stanowią one około 25% tkanki mięśniowej; jak wskazują badania właśnie te aminokwasy mają wpływ na rozkład i syntezę białek mięśni, jednakże zasadność ich suplementacji nie znajduje potwierdzenia w wytycznych środowisk sportowych;
• lizyna to aminokwas, który podobnie jak leucyna czy walina buduje tkankę mięśniową, ale nie tylko, znajdziemy ją również w tkance kostnej czy przeciwciałach, gdzie bierze udział w obronie odpornościowej organizmu; jak dowodzą nowe badania lizyna może mieć także działanie przeciwnowotworowe;
• metionina w swojej cząsteczce posiada siarkę, dzięki czemu uczestniczy w procesach metabolicznych, gdzie stanowi źródło tego pierwiastka;
• treonina uczestniczy w licznych procesach metabolicznych, przykładowo jest źródłem L - karnityny;
• tryptofan to aminokwas, z którego powstaje wiele, bardzo ważnych związków takich jak np. serotonina odpowiadająca za m. in. nastrój czy melatonina regulująca sen.

Aminokwasy egzogenne i ich źródła w pożywieniu

Źródłem aminokwasów egzogennych są przede wszystkim produkty odzwierzęce takie jak:

• mięso,
• nabiał i przetwory (mleko),
• jaja kurze.

Powyższe produkty zazwyczaj (z wyjątkiem żelatyny) zawierają wszystkie niezbędne aminokwasy i dzięki temu skutecznie wspierają syntezę białek w organizmie człowieka.

Warto także podkreślić, że również niektóre produkty pochodzenia roślinnego mogą stanowić źródło wybranych aminokwasów egzogennych. Przykładowo nasiona roślin strączkowych są źródłem treoniny. Przestrzegając diety roślinnej, warto spożywać produkty z wielu grup (np. strączki, zboża etc.), aby dostarczać sobie możliwie jak najwięcej różnych aminokwasów egzogennych.

Choroby powiązane z aminokwasami egzogennymi

Mimo iż aminokwasy egzogenne są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania, w wyjątkowych sytuacjach może się zdarzyć, że konieczna będzie dieta eliminacyjna lub ograniczenie wybranych z nich. Jest to spowodowane chorobami o podłożu genetycznym, w których na skutek zaburzenia procesów metabolicznych u danej osoby nie ma możliwości przekształcenia związku:

• fenyloketonuria - choroba związana z przemianą fenyloalaniny,
• tyrozynemia - choroba związana z defektem przemian przede wszystkim tyrozyny,
• alkaptonuria - choroba związana z przemianą fenyloalaniny i tyrozyny,
• choroba syropu klonowego - choroba związana z zaburzoną przemianą BCAA (izoleucyny, leucyny i waliny),
• homocysteinuria - choroba związana z zaburzonym metabolizmem metioniny.

Czym grozi niedobór aminokwasów egzogennych?

Zarówno same aminokwasy, jak i białka, pełnią szereg rozmaitych funkcji wewnątrz organizmu ludzkiego. Całkowity brak lub zbyt niskie spożycie wybranych aminokwasów, w tym także aminokwasów egzogennych, uniemożliwia fizjologiczne funkcjonowanie, a u dzieci także prawidłowy wzrost i rozwój. To, które funkcje zostaną zaburzone, wynikać będzie od tego, jakiego aminokwasu zabranie. Przykładowo niedobór argininy może przyczynić się do wydłużonego czasu gojenia ran, z kolei niedobór aminokwasów BCAA (izoleucyna, walina, leucyna) może wpłynąć negatywnie na budowę tkanki mięśniowej.

Warto także podkreślić, że pomimo, iż obecność wszystkich aminokwasów egzogennych w diecie jest kluczowa do prawidłowego zachodzenia procesów metabolicznych, to nie jest konieczna ich suplementacja. Jak pokazują badania, jeśli wraz z dietą dostarczamy sobie wystarczającej ilości aminokwasów egzogennych, to ich dodatkowa podaż, ponad zapotrzebowanie nie przynosi dodatkowych korzyści.

Indywidualnie dobraną suplementację, bądź spożywanie produktów wzbogacanych w wybrane aminokwasy czy inne składniki odżywcze powinny rozważyć osoby, które ze względu na alergie, nietolerancje, bądź inne preferencje żywieniowe przestrzegają diety eliminacyjnej i muszą wykluczać znaczne ilości produktów spożywczych. Mowa tu na przykład o osobach na diecie roślinnej, bądź osobach z chorobami genetycznymi np. fenyloketonurią. Warto wtedy wybrać się do doświadczonego dietetyka klinicznego, który indywidualnie dla nas przygotuje propozycję suplementacji składników odżywczych, w tym także aminokwasów.

Czytaj więcej: Dieta przy fenyloketonurii: produkty zakazane I dietetyczne grzechy

Podsumowanie

Podsumowując, egzogenne aminokwasy to te, które są nam niezbędne, ale samodzielnie nie potrafimy ich wytworzyć. Z tego względu, jeśli nie istnieją inne przeciwwskazania konieczne jest włączenie ich do diety. Poszukując aminokwasów egzogennych, warto sięgać po zwierzęce źródła białka, które są określane mianem pełnowartościowych. Co więcej, aby zadbać o dostarczenie sobie wszystkich niezbędnych aminokwasów należy wybierać produkty odzwierzęce z różnych grup (jaja, nabiał, mięso, ryby), a także różnych gatunków zwierząt. Przestrzegając diety roślinnej lub innej eliminacyjnej, koniecznie może okazać się włączenie odpowiedniej suplementacji. Wtedy należy skonsultować się z doświadczonym dietetykiem klinicznym.

Bibliografia:

• M. Jarosz i wsp. Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia 2017.
• Young VR (1994). Adult amino acid requirements: the case for a major revision in current recommendations. J. Nutr. 124 (8): 1517S–1523S.
• D. Parol. Suplementy w sporcie – stanowisko AIS 202. Dostęp online 03.07.2022.
• W. Kłys. Aminokwasy rozgałęzione (BCAA) w preparatach dla sportowców. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, dostęp online 02.07.2022.