Jak budować poczucie własnej wartości u dziecka?

Zastanawiasz się, jak wychować dziecko na szczęśliwego człowieka? Chcesz, by dostrzegało swoje zalety i potrafiło otwarcie o nich mówić? Jeśli zadbasz o zbudowanie w nim zdrowego poczucia własnej wartości, możesz mieć pewność, że pewnego dnia podziękuje Ci za to, a do codziennych wyzwań podejdzie ze spokojem i ufnością.

Czym jest poczucie własnej wartości?

Według znanego i cenionego amerykańskiego psychoterapeuty Nathaniela Brandena poczucie własnej wartości z definicji jest wiarą w skuteczność swojego umysłu, umiejętność myślenia, uczenia się, dokonywania właściwych wyborów i podejmowania decyzji, a także sposobem, w jaki reagujemy na zmiany.[1]

W świetle innej, zawężonej definicji poczucie własnej wartości to po prostu subiektywna ocena, w jakim stopniu czujemy się ludźmi dobrymi, kompetentnymi i uczciwymi.[2] 

Bez wątpienia przyczynia się ono do utrzymywania równowagi psychicznej. Dzięki zdrowemu poczuciu własnej wartości dziecko lepiej poradzi sobie w szkole, łatwiej osiągnie sukces i szybciej zaakceptuje życiowe porażki.

Cechy dziecka ze zdrowym poczuciem własnej wartości

Warto wiedzieć, że poczucie własnej wartości kształtuje się już w pierwszych latach życia. Co ciekawe, dziecko z natury nie jest krytyczne w stosunku do siebie. Przeciwnie – ma pozytywny obraz siebie, jest ufne i wierzy w swoje możliwości. Wraz z wiekiem, rozwojem samoświadomości, a w szczególności poprzez wpływ otoczenia, można zaobserwować, że jedne dzieci dalej postrzegają siebie jako godne uwagi, są śmiałe oraz wesołe, a inne zdają się wycofywać w cień rówieśników, są zamknięte w sobie i boją się szkolnych wyzwań. Okazuje się wówczas, że jakaś praca nad kształtowaniem poczucia własnej wartości w dziecku została już – świadomie lub nieświadomie – wykonana. W tym początkowym okresie wpływ na to mają przede wszystkim rodzice, dziadkowie i inni bliscy członkowie rodziny. Dopiero później środowisko szkolne i koledzy oraz koleżanki z podwórka.

Dziecko, które ma zdrowe poczucie własnej wartości, wyróżnia się:

• śmiałością w wyrażaniu własnych myśli, uczuć, pomysłów i w kontaktach z innymi ludźmi,
• pozytywnym podejściem do otaczającego go świata,
• wykazywaniem się inicjatywą w szkole i w domu,
• nieskrępowaną chęcią zabawy z rówieśnikami i kreatywnością,
• dążeniem do celu np. dobre oceny w szkole,
• szybkim akceptowaniem porażek i szukaniem nowych możliwości,
• chęcią do rozwoju talentów.

Cechy dziecka z niskim poczuciem własnej wartości

Im więcej negatywnych doświadczeń w dzieciństwie, tym niższe poczucie własnej wartości w kolejnych latach życia. Wpływa na to systematyczne karanie, krytykowanie, a także przemoc psychiczna lub fizyczna wobec dziecka. Do niskiego poczucia własnej wartości mogą prowadzić również wygórowane oczekiwania rodziców lub rówieśników, którym dziecko nie potrafi sprostać, ciężki stres, skrajna nadopiekuńczość, jak również choroba oraz związane z nią poczucie wyobcowania i niezrozumienia.

Dziecko z niskim poczuciem własnej wartości:

• izoluje się od innych dzieci,
• wstydzi się obcych i ma problem z nawiązywaniem kontaktów,
• unika szczerych rozmów z rodzicami – ze strachu lub z braku zaufania,
• czuje się winne,
• jest krytyczne wobec siebie i bardzo przeżywa każdą porażkę,
• jest nieasertywne,
• nie wierzy w siebie i rzadko wykazuje się inicjatywą,
• często jest smutne, apatyczne lub płaczliwe.

Jak wychować dziecko, by znało swoją prawdziwą wartość?

Rolą rodziców w prawidłowym rozwoju dziecka jest zapewnienie go, że jest ono darem, cudem, a także okazanie mu bezwarunkowej akceptacji i miłości.Oczywiście nie oznacza to tolerowania złych zachowań.

Bardzo ważna jest rozmowa, tłumaczenie, a przede wszystkim bycie dla malucha przykładem do naśladowania tych wartości, które chcemy w nim zaszczepić. 

Istotne jest przyzwolenie i wspieranie go w rozwoju jego talentów, ale bez nacisku i próby narzucenia mu własnej wizji jego życia.

Ponadto każdy rodzic powinien czuć się w obowiązku:

• jak najczęściej spędzać wartościowy czas z dzieckiem – wspólna zabawa, aktywność, wsparcie w nauce,
• pozwalać dziecku na błędy i rozmawiać z nim o nich,
• uważać na krytykę – należy raczej wskazywać właściwy kierunek postępowania, zamiast krzyczeć,
• unikać porównywania malucha do innych dzieci,
• pokazywać dziecku, że jest ważne – pomagać, słuchać go, odpowiadać na jego pytania i wątpliwości, opiekować się nim, unikając jednocześnie rozpieszczania i wyręczania we wszystkim.
• okazywać czułość i uczyć wyrażania własnych uczuć,
• pozwalać dziecku na posiadanie i wyrażanie własnego zdania (nie oznacza to, że maluch może robić, co chce lub należy spełniać każdą zachciankę),
• stwarzać okazje do dokonywania własnych wyborów, pokazując, że może mieć zaufanie do siebie, a także, że jest ono nim obdarzone przez starszych.

Czytaj także: Jak wspierać i motywować dziecko do samodzielności i sprawnego funkcjonowania z fenyloketonurią?

Jak wzmocnić poczucie własnej wartości w dziecku?

Czasem zdarza się, że mimo wszelkich starań rodziców dziecko nagle przestaje wierzyć w siebie, staje się ciche i wyobcowane. Takiej sytuacji nie można lekceważyć, zakładając, że to przejściowy okres w rozwoju. Być może dziecko boryka się z jakimiś trudnościami, o których z różnych powodów nie potrafi powiedzieć mamie lub tacie. Bez względu na to, czy jest to np. przemoc doświadczana od innych dzieci, czy jakaś inna przyczyna zewnętrzna lub wewnętrzna, należy szczerze porozmawiać z dzieckiem, by zapobiec poważnym problemom i utracie poczucia własnej wartości.

Jeśli wiesz, że Twoje dziecko było kiedyś śmiałe, a dziś jest zamknięte w sobie np. na skutek przeżytej traumy, warto wybrać się do wychowawcy szkolnego, na wizytę do psychologa lub poszukać warsztatów dla dzieci dedykowanych tego typu problemom. 

Dzięki specjalistycznej pomocy i profesjonalnym narzędziom łatwiej będzie Ci wesprzeć syna lub córkę, a proces uzdrowienia psychiki z urazów będzie krótszy i skuteczniejszy. Jednocześnie należy dalej robić wszystko, by budować i utrwalać w dziecku pozytywny obraz siebie.

Niezależnie od okoliczności życiowych i trudności, powinieneś codziennie zapewniać dziecko, że może Ci zaufać i że kochasz je takim, jakie jest. Twoja pociecha musi wiedzieć, że jest wartością samą w sobie. Odbudowanie poczucia własnej wartości nie jest proste, jednak znacznie łatwiej przychodzi to w młodszym wieku niż dorosłym życiu.

Podsumowując, uważaj na to, jakie słowa kierujesz do malucha już od najmłodszych lat i jakie wzorce mu przekazujesz. Pamiętaj, by nie wysyłać mu sprzecznych komunikatów, np. mówiąc kocham, a następnie krzycząc na nie za nieposprzątane zabawki. Wszystkie sygnały, jakie dajesz dziecku, kodują się w jego podświadomości i wpływają na kształtowanie jego poczucia własnej wartości.

Czytaj także: Gry edukacyjne dla dzieci – czy nauka przez zabawę dobry pomysł?

[1] N. Branden, 6 filarów budowania własnej wartości, Ravi, Łódź 1998

[2] Aronson, E., Wilson, T. D. iAkert, R. M. (2006). Psychologia społeczna. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.